16. Chỉ Có Một Thầy

Các con đừng gọi ai là thầy, vì các con chỉ có

một thầy, còn tất cả các con là anh em với nhau.

Mt 20: 8
Bạn có thể tìm được một người dạy cho mình những bài học về kỹ thuật, khoa học, toán học, chẳng hạn như đại số, tiếng Anh, cỡi xe đạp, vận hành một chiếc máy vi tính. Nhưng trong những điều thực sự can hệ như cuộc sống, tình yêu, thực tại, Thiên Chúa, thì không ai có thể dạy được cho bạn một điều gì. Tất cả những gì họ có thể làm được là trao ban cho bạn những công thức mà thôi. Và ngay khi đã nhận một công thức, thì bạn có một thực tại đã được lọc qua tâm trí của một người khác. Nếu bạn tiếp nhận những công thức ấy, bạn sẽ bị giam hãm. Bạn sẽ héo úa và cho đến ngày sắp chết, có lẽ bạn vẫn chưa biết, đối với bạn, nhìn xem có nghĩa là học biết.

Bạn hãy nhìn như thế này: Đã có những giây phút trong cuộc đời bạn, bạn đã có một kinh nghiệm nào đó mà bạn đành phải mang nó xuống mồ chung với bạn, bởi vì bạn không thể tìm được lời nào để trình bày kinh nghiệm ấy với người khác. Thực vậy, vấn đề đơn giản chỉ vì không có lời nào trong ngôn ngữ loài người có thể trình bày một cách chính xác những điều bạn đã trải nghiệm. Bạn hãy nghĩ về cảm xúc trong bạn khi nhìn thấy một cánh chim bay trên mặt hồ, khi phát hiện một lá cỏ mọc chen qua khe nứt trên bức tường, khi nghe tiếng khóc của một đứa trẻ giữa đêm vắng, khi cảm nghiệm vẻ đáng yêu của một thân thể trần truồng, khi nhìn thấy một tử thi nằm lạnh lẽo cứng đờ trong một cỗ quan tài. Bạn có thể cố gắng diễn tả những kinh nghiệm ấy bằng thơ phú, âm nhạc, hoặc hội họa. Nhưng tận thâm tâm, bạn biết rằng không bao giờ sẽ có một người cũng nhận thức chính xác những gì bạn đã từng thấy và đã từng tri cảm. Đó là một điều mà bạn hoàn toàn bất lực không thể diễn tả, huống hồ là dạy dỗ cho người khác.

Đó là điều chính Thầy Chí Thánh đã từng cảm nghiệm sau khi Ngài dạy cho bạn về cuộc sống, về Thiên Chúa, hoặc về thực tại. Tất cả những gì một ông thầy có thể làm là trao ban cho bạn một công thức, truyền thụ một mớ ngôn từ được nối kết thành một công thức.

Nhưng những lời ấy dùng để làm gì? Bạn hãy tưởng tượng một nhóm du khách trên một chiếc xe buýt. Những tấm màn trên xe đều phủ kín và các du khách không nhìn thấy, nghe thấy, chạm được, hoặc ngửi được một chút gì của một miền quê xa lạ mà họ đang đi qua, trong khi hướng dẫn viên lại luôn miệng thuyết minh, trình bày cho các du khách những điều anh ta tưởng là một bài mô tả sinh động nhất về những mùi thơm, những âm thanh, những cảnh quang của thế giới bên ngoài. Điều duy nhất của các du khách có thể hình dung được là những hình ảnh mà những lời của hướng dẫn viên du lịch gợi lên trong đầu óc họ. Vậy giả sử chiếc xe buýt dừng lại, người hướng dẫn viên tiễn các du khách xuống xe cùng với những công thức mà họ chờ đợi để được thưởng lãm và được cảm nghiệm. Kinh nghiệm của họ sẽ bị vấy nhiễm, bị chi phối, bị bóp méo vì những công thức kia. Cái mà họ sẽ càm nhận không phải chính Thực Tại, nhưng là Thực Tại đã bị lọc qua những công thức của người hướng dẫn viên.

Các du khách sẽ nhìn Thực Tại một cách chọn lọc, hoặc sẽ đối chiếu Thực Tại với những công thức của riêng họ. Và như thế, không phải họ nhìn xem Thực Tại, nhưng là tái xác nhận những công thức của họ mà thôi.

Có cách nào cho bạn biết rằng điều bạn đang tiếp xúc là chính Thực Tại hay không? Đây là một dấu hiệu: Điều bạn cảm nhận không phù hợp với bất kỳ một công thức nào cả, cho dù công thức do người khác trao ban cho bạn hoặc công thức do chính bạn tạo nên. Đơn giản chỉ vì Thực Tại không thể được trình bày bằng ngôn từ.

Vậy thì những người làm thầy có thể làm được những gì? Họ có thể giúp bạn nhận ra điều gì không thật, nhưng không thể chỉ cho bạn nhìn thấy Thực Tại; họ có thể phủ định những công thức của bạn, nhưng không thể chỉ cho bạn thấy điều mà công thức ấy nhắm đến; họ có thể chỉ ra sai lỗi của bạn, nhưng không thể đưa bạn đến chỗ chiếm hữu Chân Lý. Cùng lắm họ chỉ có thể xác định được hướng chiều của Thực Tại, nhưng không thể nói cho bạn nhìn thấy cái gì. Bạn sẽ phải bước đến đó một lần, và tự khám phá lấy.

Bước đi một mình - nghĩa là bước đi mà không cần có bất kỳ công thức nào - những công thức người khác trao cho bạn, những công thức bạn học được từ sách vở, những công thức bạn tự tạo ra nhờ ánh sáng kinh nghiệm quá khứ của riêng bạn. Điều có lẽ là khủng khiếp nhất mà con người có thể thực hiện đó là tiến vào miền bất định mà không được một công thức nào che chở. Bước ra khỏi thế giới như các ngôn sứ và các nhà thần bí đã làm không phải là xa rời nhân loại. Khi ấy, cho dù có những đám đông vây quanh, nhưng bạn vẫn thực sự và hoàn toàn cô đơn. Thật là một tình trạng lẻ loi đáng sợ! Tình trạng lẻ loi ấy, sự cô đơn ấy là sự Tĩnh Lặng. Sự Tĩnh Lặng ấy chính là cái bạn sẽ nhìn thấy. Và ngay sau khi bạn nhìn thấy, bạn sẽ từ bỏ tất cả những sách vở, những hướng dẫn viên, những thầy bùa thầy mo.

Cái bạn sẽ nhìn thấy những gì? Có thể là bất cứ cái gì, có thể là mọi thứ: một chiếc lá đang rụng, thái độ của một người bạn, những gợn sóng lăn tăn trên mặt hồ, một cột đá, một tòa nhà hoang tàn, một con đường đông nghẹt xe cộ, một bầu trời lấp lánh đầy sao, bất cứ cái gì. Sau khi bạn đã nhìn thấy, một người nào đó có thể cố gắng giúp bạn diễn tả cái nhìn của bạn thành lời, nhưng bạn sẽ lắc đầu - Không, không phải như thế - lại thêm một công thức nữa. Một người khác sẽ cố gắng giải thích ý nghĩa của những gì bạn đã nhìn thấy, nhưng bạn cũng lắc đầu, bởi vì ý nghĩa là một công thức, một điều có thể trình bày bằng những ý niệm và giúp tâm trí suy nghĩ, còn điều bạn đã nhìn thấy thì vượt trên tất cả những công thức, tất cả những ý niệm.

Và một sự thay đổi lạ lùng sẽ đến với bạn, lúc đầu hầu như không thể cảm nhận được, nhưng lại là một sự thay đổi triệt để. Bởi vì sau khi đã nhìn thấy, bạn sẽ không bao giờ như trước kia nữa. Bạn sẽ cảm thấy một sự tự do hân hoan, một sự tin tưởng phi thường, vì biết rằng mọi công thức, cho dù có thánh thiêng đến đâu, cũng đều không có giá trị; và bạn sẽ không bao giờ gọi ai là thầy nữa. Khi ấy, bạn sẽ không ngừng học hỏi, bởi vì mỗi ngày bạn quan sát và hiểu biết toàn bộ quá trình và sự vận động của cuộc sống một cách mới mẻ. Khi ấy, mọi điều sẽ trở thành người thầy cho bạn.

Vậy bạn hãy cất đi những sách vở và những công thức của bạn; hãy can đảm từ bỏ người thầy của bạn, cho dù người thầy ấy là ai đi nữa, và hãy tự mình nhìn xem sự vật. Hãi can đảm nhìn vạn vật quanh bạn mà đừng sợ hãi, đừng nhìn theo một công thức nào cả, và chẳng bao lâu nữa, bạn sẽ được nhìn thấy.

Nguyên tác: The Way To Love

Tác giả: Anthony de Mello, S.J.